Παρασκευή 18 Μαΐου 2012

To (πρώην) “κοινωνικό αγαθό” που λέγεται Υγεία

“Σε μία ιεραρχία, κάθε μέλος τείνει να ανέλθει μέχρι το επίπεδο της ανικανότητάς του”
Laurence J. Peter

Θα ήταν πολύ εύκολο και βολικό να τους πει κανείς ανίκανους ή ανίδεους. Αυτούς που φτιάξανε ένα οργανισμό στο πόδι. Αυτούς που δε φροντίσανε να έχει τους απαιτούμενους πόρους. Αυτούς που σε κάθε ευκαιρία λοιδορούσαν όλους εκείνους που ορθολογικά σκεφτόμενοι κραύγαζαν εξ’ αρχής για την αποτυχία του. Και, μάλιστα, όχι έναν οποιονδήποτε οργανισμό, αλλά αυτόν που επιφορτίστηκε να  προασπίζει ένα από τα μεγαλύτερα , αλλά και ακριβότερα αγαθά, την υγεία.


Η δημόσια δωρεάν υγεία είναι μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις των λαών του δυτικού κόσμου. Κατοχυρώθηκε μέσα από πολλά χρόνια πνευματικής και ηθικής προόδου των κοινωνιών και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δείγματα πολιτισμού. Στην ερώτηση «θα πλήρωνες για να εμβολιαστεί το παιδί του γείτονα;» η απάντηση στο δυτικό κόσμο είναι προφανής. Και αυτό γιατί κανείς δε θέλει να ζει σε ένα περιβάλλον όπου όλοι γύρω του θα είναι άρρωστοι. Και γιατί, φυσικά, πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να βρεθεί και αυτός σε αντίστοιχη ανάγκη.
Οι ανάγκες αυτές, οι ιδέες του διαφωτισμού και του ουμανισμού, η χριστιανική ηθική, όλα συνδυάστηκαν για να μετατρέψουν ένα εξ’ ορισμού «ιδιωτικό αγαθό», την υγεία, σε «κοινωνικό αγαθό». Α, με μια μικρή λεπτομέρεια: τα «κοινωνικά αγαθά» πρέπει να χρηματοδοτούνται από το σύνολο της κοινωνίας, άρα απαραίτητος παράγοντας της εξίσωσης είναι τα χρήματα. Αυτά όμως δεν ήταν πρόβλημα όσο οι κοινωνίες παρήγαγαν πλούτο, ο πλούτος αυτός παρέμενε στα χέρια των πολλών και η υγεία ήταν σχετικά φθηνή.
Όμως τα πράγματα τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει. Οι δυτικές κοινωνίες δεν παράγουν πια και τόσο πλούτο. Ή για να είμαι ακριβής δεν παράγουν ολοένα και περισσότερο πλούτο όπως παλιά. Επίσης, ο πλούτος αυτός τείνει να υπερσυγκεντρώνεται σε ολοένα και λιγότερα χέρια. Τέλος, η πρόοδος της επιστήμης – πάντα καλοδεχούμενη – έχει κάνει την υγεία πάρα πολύ ακριβή.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι η κοινωνία δυσκολεύεται να χρηματοδοτήσει το «αγαθό» της. Και γίνεται ολοένα πιο απρόθυμη να πληρώνει για τους λιγότερο προνομιούχους πολίτες της. Κι επειδή το η υγεία είναι «κατά συνθήκη και σύμβαση» μόνο «κοινωνικό αγαθό» ξαναγυρνά στον πραγματικό της χαρακτήρα, του «ιδιωτικού αγαθού».
Ιδιωτικό αγαθό ορίζεται εκείνο το οποίο μπορείς να αποκλείσεις κάποιους από τη χρήση του (πχ βάζοντας μια τιμή) και το οποίο είναι ανταγωνιστικό στην κατανάλωση (πχ ένα κρεβάτι νοσοκομείου ή ένα ραντεβού ιατρού αν το πάρει κάποιος δεν θα υπάρχει για τον επόμενο).
Όλες οι πιο πάνω θεωρητικολογίες είναι απαραίτητες για να κατανοήσει κανείς την κατάσταση που βιώνουμε σήμερα. Τα πράγματα είναι απλά:
  1.  η υγεία έγινε ακριβή, άρα δεν μπορεί να προσφέρεται δωρεάν σε όλους και ειδικά σε όσους δεν έχουν να πληρώσουν.
  2. η υγεία έχει σχετικά ανελαστική ζήτηση. Αυτό σημαίνει ότι σε περιόδους οικονομικής στενότητας, όπου κανείς περιορίζει έξοδα και δαπάνες είναι ένα πεδίον κερδοσκοπίας λαμπρόν αφού – όπως λέγαμε παλιά – κανείς μπορεί να πουλήσει ότι έχει και δεν έχει αν κινδυνεύει η υγεία του.
  3.  οι δυτικές κοινωνίες, μπορεί να μην έχουν φτωχύνει ακριβώς, αδυνατούν όμως να δίνουν ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ για την υγεία. Ταυτόχρονα υπάρχουν άλλες αναδυόμενες οικονομίες με αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού που δεν μπορούν να πληρώσουν όσα οι Δυτικοί, μπορούν όμως και λόγω του αριθμού τους (πχ Ινδία, Κίνα κλπ) να πληρώσουν αρκετά ώστε να συντηρηθούν οι τζίροι των φαρμακοβιομηχανιών σε ικανοποιητικά επίπεδα.
Το σχέδιο είναι απλό: προωθώ τις καινοτόμες θεραπείες στο Δυτικό κόσμο, αλλά μόνο σε αυτούς που έχουν να πληρώσουν. Διανέμω τα υπόλοιπα φάρμακα (που έχουν βγάλει τα λεφτά τους) σε μεγαλύτερη αγορά, μειώνοντας ταυτόχρονα την τιμή τους για να γίνουν πιο προσιτά. Δε χάνω, αναδιανέμω.
Σε μια τέτοια αναδιανομή ασφαλώς και θα υπάρξουν θύματα. Και τα πρώτα είναι οι «καλομαθημένοι» πολίτες του Δυτικού κόσμου. Αυτοί που νόμιζαν ότι είχαν κοινωνικό κράτος. Είχαν, δεν έχουν πια….
Για να επιστρέψουμε, κλείνοντας, στην πρώτη παράγραφο, αυτοί που δημιούργησαν τον ΕΟΠΥΥ και που αποδομούν το σύστημα υγείας, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, δεν είναι ούτε ανίκανοι ούτε ανίδεοι. Γνωρίζουν πάρα πολύ καλά τι κάνουν. Γνωρίζουν πάρα πολύ καλά από καιρό ότι «λεφτά δεν υπάρχουν για όλους». Το ξέρουν, απλά δεν μπορούν να το πουν. Διότι στη «Δημοκρατία» που έχει που και που εκλογές, υπάρχουν πράγματα που γίνονται και δε λέγονται και άλλα που λέγονται και δε γίνονται.
Η περιστολή των δαπανών, η ιδιωτική κατανάλωση, η ιδιωτική ασφάλιση θα είναι τα αυτονόητα των επόμενων γενεών. Η «Αμερικανοποίηση» του ευρωπαϊκού συστήματος υγείας – που σημειωτέον, αν και ιδιωτικό έχει την υψηλότερη κατανάλωση κατά κεφαλήν σε φάρμακα – είναι το δυσοίωνο μέλλον που έχουμε μπροστά μας.
Ζούμε τις πρώτες πράξεις τους δράματος. Η αγορά φαρμάκου – όπως θα διαμορφωθεί – δε μας χωράει όλους και πρέπει να αραιώνουμε σιγά σιγά. Ένας ΕΟΠΥΥ που (έχει αλλά) δεν πληρώνει είναι μια καλή αρχή….