Η σημερινή κρίση έφερε στην επιφάνεια το πλάτος και το βάθος της λειτουργίας των Φαρμακείων με τρόπο αμείλικτο αλλά και ειλικρινή.
Σχεδόν όλα όσα συνέθεταν αυτό που γνωρίζουμε ως Φαρμακείο αναδείχθηκαν, δοκιμάστηκαν, κρίθηκαν, συγκρίθηκαν και αξιολογήθηκαν τόσο από την Πολιτεία όσο και από την κοινωνία σε μία μακρόσυρτη διαδικασία που ακόμα βρίσκεται σε εξέλιξη και αναμένει το τελικό αποτέλεσμα.
Το ίδιο ακριβώς έγινε και με τις συλλογικότητες των Φαρμακείων τόσο τις θεσμικές (Σύλλογοι, ΠΦΣ) όσο και τις εμπορικές (Συνεταιρισμοί).
Και μπορεί η παραπάνω συνοπτική περιγραφή να στερείται της συναισθηματικής φόρτισης που τη συνοδεύει και τα δυόμιση χρόνια της κρίσης, όμως δεν παύει να είναι ακριβώς αυτό: Μία μεταβατική περίοδος όπου το παλιό υπόδειγμα λειτουργίας κλονίζεται συθέμελα, όπως άλλωστε όλα όσα συνθέτουν την ελληνική κοινωνία, χωρίς ακόμα να έχει σχεδιαστεί και παρουσιαστεί η κατάλληλη μετ-εξέλιξή του.
Όσον αφορά τους σχεδόν 12.000 φαρμακοποιούς με Φαρμακείο και το προσωπικό που απασχολούν, και ανέρχεται σε αρκετές χιλιάδες καθιστώντας τους φαρμακοποιούς τους μεγαλύτερους με διαφορά προσφέροντες εργασία στον χώρο του φαρμάκου, χρήσιμο είναι να θυμηθούμε τι έχουν αυτοί οι επαγγελματίες αυτή τη στιγμή στα χέρια τους.
Οι φαρμακοποιοί λοιπόν διαθέτουν:
1) Περισσότερα από 10.000 ανεξάρτητα σημεία χορήγησης φαρμάκων και αγαθών υγείας ομοιόμορφα διάσπαρτα σε όλη την ελληνική Επικράτεια,
2) 54 τοπικούς Φαρμακευτικούς Συλλόγους και έναν Δευτεροβάθμιο Σύλλογο, τον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο, μέλη των οποίων είναι όλοι οι φαρμακοποιοί χωρίς εξαιρέσεις,
3) 41 Συνεταιρισμούς χονδρεμπορίου και ένα Δευτεροβάθμιο Όργανο, την Ομοσπονδία Συνεταιρισμών Φαρμακοποιών Ελλάδος.
4) Αποκλειστική παρουσία στη παροχή φαρμακοθεραπείας στον πληθυσμό και πλειοψηφική παρουσία παροχής χονδρεμπορικών υπηρεσιών τροφοδοσίας.
Πουθενά στην Ευρώπη δεν θα συναντήσει κανείς τέτοια πλούσια και ισχυρή βάση εκκίνησης προαγωγής των συμφερόντων και των δικαίων των φαρμακοποιών.
Τα τέσσερα παραπάνω χαρακτηριστικά μέχρι στιγμής παραμένουν πρακτικά αναλλοίωτα από τις συνέπειες της κρίσης και δεν διαφαίνεται προς το παρόν ότι αυτό θα αλλάξει με αξιοσημείωτο τρόπο στο εγγύς μέλλον.
Συνοδεύονται, δε, και από ένα ακόμα κυρίαρχο χαρακτηριστικό, την εικόνα του κόσμου για τον κλάδο μας, το οποίο θα παρατεθεί παρακάτω.
Το παραπάνω πλαίσιο έχει κάποια διαχρονικώς θεμελιώδη ποιοτικά χαρακτηριστικά. Κάποια από αυτά είναι:
1) Τα Φαρμακεία είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους ιδιοκτησιακά και διαχειριστικά και ανήκουν όλα σε φαρμακοποιούς και μόνο,
2) Η πολυϊδιοκτησία Φαρμακείων απαγορεύεται,
3) Το σύνολο σχεδόν του κλάδου αποκτά από το Φαρμακείο την κύρια πηγή του εισοδήματός του,
4) Όλα τα Φαρμακεία λειτουργούν με κοινούς κανόνες και νομοθετικές ρυθμίσεις χωρίς εξαιρέσεις (εκτός της παραμέτρου του ωραρίου που εισήγαγε για πρώτη φορά εξαιρέσεις και διακρίσεις μεταξύ Φαρμακείων μόλις πριν ενάμιση χρόνο),
5) Η εξυπηρέτηση των φαρμακευτικών αναγκών του ασφαλισμένου πληθυσμού αποτελεί για τη συντριπτική πλειοψηφία των Φαρμακείων την κύρια δραστηριότητα και πηγή εσόδων.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά μετριάζουν κατά πολύ τις υπαρκτές γεωγραφικές, οικονομικές, λειτουργικές και λοιπές διαστρωματώσεις που υφίστανται ώστε ο κλάδος να χαρακτηρίζεται από ευρύτατη και συμπαγέστατη ομοιογένεια, την ισχυρότερη με διαφορά ανάμεσα σε όλους τους επαγγελματίες υγείας.
Το παραπάνω γενικό πλαίσιο έχει όμως και κάποια επίκαιρα ποιοτικά χαρακτηριστικά επιλογής. Και αυτά κυρίως είναι που γέννησαν σταδιακά τις απειλητικότερες για την ομοιογένεια και την ενότητα του κλάδου διακρίσεις μεταξύ φαρμακοποιών, οπότε έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τρίτους κατά τη διάρκεια της κρίσης, δοκιμάστηκαν και συνεχίζουν να δοκιμάζονται μέχρι σήμερα.
Τα πλέον φανερά είναι:
1) Η σταδιακή διαχρονικά απομάκρυνση της καθημερινότητας του φαρμακοποιού του Φαρμακείου από τις επιστημονικές γνώσεις και δεξιότητες που επίσημα τον χαρακτηρίζουν,
2) Η συνεπαγόμενη από το προηγούμενο κατίσχυση της εμπορικής πτυχής του Φαρμακείου, είτε με τη συνταγογραφική έκφανσή της είτε με την κοινή εμπορική, με την ανάλογη αποδυνάμωση της διακριτότητας του φαρμακοποιού ως απαραίτητου και αναντικατάστατου κυττάρου στο Σύστημα Υγείας,
3) Η αμφισβήτηση, κυρίως με αφορμή τα παραπάνω, της αναγκαιότητας παρουσίας ρυθμίσεων στον χώρο του Φαρμακείου,
Παρά τα παραπάνω, η εικόνα του κλάδου στην κοινή γνώμη, το πέμπτο κυρίαρχο χαρακτηριστικό του κλάδου μας, παραμένει εξαιρετικά ανθεκτική στο θετικό πρόσημο που τη χαρακτηρίζει διαχρονικά.
Ενδεικτικά, σε 4 πανελλαδικές έρευνες που διεξήχθησαν το διάστημα Οκτώβριος 2011- Οκτώβριος 2012 (τρεις της εταιρείας ALCO, μία του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (Ι.Κ.Π.Ι.) σε συνεργασία με το Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και την εταιρεία Metron-Analysis) ο βαθμός αποδοχής και ικανοποίησης των πολιτών από τα Φαρμακεία κινείται σε ποσοστά που αγγίζουν και ξεπερνούν το 90%. Το σύνολο σχεδόν δηλαδή του πληθυσμού έχει από θετική ως πολύ θετική εικόνα για τα Φαρμακεία.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και σε επιμέρους δείκτες αξιολόγησης χαρακτηριστικών και ρυθμίσεων τρόπου λειτουργίας όπως π.χ. εμπιστοσύνη, ωράριο, ακεραιότητα, συμβολή στον εξορθολογισμό της Φαρμακευτικής Δαπάνης, θεωρητική σύγκριση με δυνητικά ιδιωτικά Φαρμακεία μη-φαρμακοποιών κλπ. η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών σταθερά δίνει τη θετική ψήφο της στα Φαρμακεία και στον τρόπο που λειτουργούν σήμερα.
Το βασικό πάντως εύρημα όλων των μετρήσεων παραμένει ότι η θετική αυτή αποδοχή της κοινής γνώμης είναι απόρροια της ευρείας αντίληψης ότι τα Φαρμακεία είναι:
α) «κάτι το διαφορετικό από ένα εμπορικό κατάστημα», και
β) «απαραίτητα έτσι όπως λειτουργούν για την προάσπιση της Δημόσιας Υγείας»,
αντιλήψεις όμως που σημαίνουν, σε ανάποδη ανάγνωση, ότι αν τα Φαρμακεία πάψουν να είναι «διαφορετικά από εμπορικά καταστήματα» και «απαραίτητα για την προάσπιση της Δημόσιας Υγείας», το πιθανότερο είναι οι πολίτες να μην έχουν πια λόγους να έχουν την ίδια θετική εικόνα για αυτά και τις ρυθμίσεις που υπαγορεύουν και προστατεύουν τον τρόπο λειτουργίας τους.
Βρισκόμαστε λοιπόν λίγο πριν τον τρίτο χρόνο των δομικών μεταβολών της κοινωνίας μας «λόγω κρίσης», από τη μία πλευρά με:
Α) Αρραγές ακόμα το σύνολο των δομών που ανήκαν σε εμάς, και της δεσπόζουσας θέσης μας στον χώρο του φαρμάκου, στο πρότυπο της εποχής πριν το 2010,
Β) Παρόντα στην πλειοψηφία τους τα νομοθετικά χαρακτηριστικά (ρυθμιστικό πλαίσιο) που δίνουν ομοιογένεια στη λειτουργία του κλάδου,
Γ) Μία κοινή γνώμη που αποδέχεται και επικροτεί σταθερά και ανεπιφύλακτα τα Φαρμακεία και το ρυθμιστικό/προστατευτικό πλαίσιο λειτουργίας τους αλλά μόνο ως «μη-εμπορικά καταστήματα» και ως «αναπόσπαστα κομμάτια του Συστήματος Υγείας» που είναι χαρακτηριστικά με υπεραξία για τους πολίτες και δικαιολογούν εξαιρέσεις από τη γενική κατεύθυνση των «απορρυθμίσεων», και όχι γενικώς και αορίστως,
Και από την άλλη με,
Α) Μία υποβόσκουσα εσωτερική παρουσία φυγόκεντρων δυνάμεων, με «εκ των έσω στροφής προς την εμπορευματοποίηση» που εισάγει φανερές διακρίσεις μεταξύ Φαρμακείων (διαστρωματώσεις) και απειλεί να υπονομεύσει την ενότητα και κατά συνέπεια τη διαπραγματευτική ισχύ του κλάδου ως κοινωνικού εταίρου,
Β) Μεγάλο αριθμό Φαρμακείων να έχουν τρωθεί σοβαρά από οικονομική άποψη, σχοινοβατούν πλέον μεταξύ βιωσιμότητας και αναγκαστικής διακοπής λειτουργίας. Αυτό είναι απόρροια πολλών «μνημονιακών» επιλογών που μεταφράστηκαν σε μεγάλη απώλεια πόρων και εισοδήματος, αλλά και σε διατάρραξη της ομαλής ροής εσόδων-εξόδων και συνεπαγόμενη περαιτέρω μείωση πόρων στην ανάγκη διατήρησης πλέον της ομαλής αυτής ροής με ίδια μέσα. Αυτό απειλεί ταυτόχρονα την εσωτερική ομαλότητα του κλάδου αλλά και το πανελλαδικό δίκτυο κάλυψης των αναγκών του πληθυσμού,
Γ) Δομικές μεταβολές στον χώρο του χονδρεμπορίου και της παραγωγής φαρμάκων που οδηγούν σε αυτούς τους χώρους, έτσι όπως διαφαίνεται σήμερα, σε σημαντική συγκέντρωση κεφαλαίου στον ορίζοντα. Αυτό θα έχει δυνητικές συνέπειες στη διαμόρφωση της ισορροπίας δυνάμεων των κρίκων της αλυσίδας του φαρμάκου (παραγωγή-διανομή-χορήγηση) προβληματικά άγνωστης ακόμα χροιάς για τον κλάδο μας.
Και προσεγγίζοντας νηφάλια το θέμα της «επόμενης ημέρας» προκύπτουν τα εξής διλήμματα:
1) Θα αντέξουν οι δομές των φαρμακοποιών (Φαρμακεία, Συνεταιρισμοί) να παραμείνουν βιώσιμες μέσα στο 2013 με τρόπο που θα τις καθιστά ανθεκτικές και από εκεί και πέρα;
2) Θα συνεχίσουν να έχουν τη δεσπόζουσα θέση που έχουν δομήσει εδώ και δεκαετίες στον χώρο του φαρμάκου και της Υγείας;
3) Ποιες στρατηγικές επιλογές θα πρέπει να ακολουθήσουν οι φαρμακοποιοί συλλογικά για να βελτιώσουν ακόμα περισσότερο την ουσία της προσφοράς και την εικόνα τους στην κοινή γνώμη;
4) Πώς θα πρέπει να απαντήσουν οι φαρμακοποιοί συλλογικά στις 3 παραπάνω προκλήσεις με τρόπο συνδυαστικό και αλληλοσυμπληρούμενο;
Είναι κοινός τόπος πως ό,τι δεν εξελίσσεται πεθαίνει.
Οι φαρμακοποιοί στηρίζουν την ευρεία αποδοχή τους από την κοινωνία, και έτσι την αιτιολόγηση ειδικών κανόνων και ρυθμίσεων που ενιαιοποιούν τη λειτουργία τους και τους δίνουν συλλογική κοινωνική ισχύ στη διαμόρφωση των επιλογών της Πολιτείας, όχι στην οικονομική δύναμη του κλάδου τους αλλά στον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν στην οργάνωση της κοινωνίας.
Τα Φαρμακεία και οι Συνεταιρισμοί διαχειρίζονται αυτή τη στιγμή κοντά στα 3 δις δημόσιου χρήματος (κοντά στο 1,5% του ΑΕΠ) για κρίσιμο σκοπό Δημοσίου Συμφέροντος αλλά από αυτό μόλις το 20-25%, δηλαδή τα 600-750 εκατομύρια ευρώ είναι χρήματα για κάλυψη των αναγκών λειτουργίας των δομών που έχουν επωμισθεί, φορολογία και εισόδημα, αφού το υπόλοιπο ποσό των 2,4-2,25 δις ευρώ επιστρέφεται στους παραγωγούς.
Στον ιδιαίτερο ρόλο όμως δεν υπάρχει εναλλακτικό διαθέσιμο κανάλι χορήγησης φαρμάκων στον πληθυσμό με τα απαραίτητα εχέγγυα ασφάλειας και ποιότητας, ούτε μπορεί να υπάρξει.
Με βάση λοιπόν την παραπάνω διαπίστωση συνάγεται ότι το μέλλον των Φαρμακείων δεν μπορεί παρά να έχει σαν κύρια και γενική κατεύθυνση τη συνέχιση και ενδυνάμωση της αναντικατάστατης αυτής επιστημονικής αποστολής τους από τους φαρμακοποιούς ιδιοκτήτες τους μέσω αφομοίωσης των καινοτομιών της φαρμακευτικής επιστήμης,
και δευτερευόντως την οικονομική στήριξη αυτής της διαδικασίας μέσω της αναζήτησης επιχειρηματικών υπεραξιών μέσω των συλλογικών δομών τους με προεξάρχουσα δομή αυτή των Συνεταιρισμών που ξεκινούν από εξαιρετική αφετηρία ισχύος, εμπειρίας και τεχνογνωσίας να προσφέρουν συλλογικά ένα τέτοια πλεονέκτημα.
Στο αναπόδραστο σταυροδρόμι που από τη μία έχει την ανεξάρτητη ιδιοκτησία με τη διασπορά που έχει ανάγκη ο κόσμος, και από την άλλη τη φυσική τάση για συγκέντρωση κεφαλαίου που αντιμάχεται το πρώτο υπάρχει λοιπόν η εναλλακτική που συνδυάζει και τα δύο με τρόπο που σέβεται τον πυρήνα της σκοπιμότητας και των δύο:
Δομές μικρών και αδύναμων οικονομικά σημείων συνενωμένες σε μεγάλα δίκτυα υπό τη σκέπη Συνεταιρισμών στο επιχειρηματικό και Συλλόγων στο θεσμικό και επιστημονικό σκέλος της αποστολής.
Οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις ηλεκτρονικής και λειτουργικής δικτύωσης και η εξαιρετική πλέον ευχέρεια ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας ακαριαία και συστηματικά προσφέρουν πια όλα τα απαραίτητα εργαλεία για μία τέτοια εναλλακτική προσέγγιση με προοπτική ολοκληρωμένης εξυπηρέτησης των αναγκών και εξέλιξης των μοναδικών χαρακτηριστικών των Φαρμακείων.
Ο τρόπος για να τεθεί σε λειτουργία μία τέτοια εναλλακτική περιλαμβάνει χοντρικά τις παρακάτω επιλογές:
1) Θέσπιση Δια Βίου Εκπαίδευσης στα πρότυπα ανάλογων διαδικασιών που εφαρμόζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (πχ. Ολλανδία, Αγγλία) που θα προσφέρουν την εκμάθηση και την αφομοίωση των εξελίξεων της φαρμακευτικής επιστήμης στην καθημερινή φαρμακευτική πρακτική και θα επαναφέρουν τη διαχείριση του συνόλου της φαρμακευτικής ύλης από το υπάρχον και εξαιρετικό σε όρους προσβασιμότητας πανελλαδικό δίκτυο Φαρμακείων,
2) Αναζήτηση επιχειρηματικών υπεραξιών μέσω της δραστηριότητας των Συνεταιρισμών των φαρμακοποιών, που θα ενισχύσει την οικονομική σταθερότητα των Φαρμακείων και θα τα καταστήσει βιώσιμα εκεί που μόνα τους δεν θα ήταν εφικτό να είναι,
3) Θεσμική οριοθέτηση της ύλης του Φαρμακείου στη βάση του ισοζυγίου κόστος/ασφάλεια/ποιότητα/εξειδίκευση, εφόσον και τα τρία τελευταία χαρακτηριστικά έχουν ως παράλληλο σκέλος την προσφορά οικονομικών ωφελημάτων με έμμεσο τρόπο (εξοικονόμηση χάρη στη βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών),
4) Θεσμική στήριξη και συνεχής μέτρηση των θετικών επιπτώσεων των παραπάνω από την Πολιτεία (με επαναφορά στο 100% του ενιαίου τρόπου λειτουργίας των Φαρμακείων με επαναφορά του ενιαίου ωραρίου για λόγους ομοιογένειας λειτουργίας και στήριξης της Δια Βίου Εκπαίδευσης, και συστηματική εκπόνηση μελετών επιπτώσεων των πρωτοβουλιών στη γενική υγεία του πληθυσμού και στα οικονομικά του Συστήματος Υγείας).
Οι τέσσερις παραπάνω πυλώνες στρατηγικού σχεδιασμού για το σύνολο των Φαρμακείων, των Συλλόγων και των Συνεταιρισμών των φαρμακοποιών αποτελούν μία σύγχρονη και εξαιρετικά καινοτόμα έκφραση της διαδικασίας “συγκέντρωσης κεφαλαίου και διαχείρισης” που όμως χαρακτηρίζεται στην εποχή μας από πολύ μεγαλύτερη ευελιξία και δυναμικό προαγωγής της προσαρμοστικότητας και της εξέλιξης από τις παραδοσιακές, πλην όμως παροχυμένες και δυσκίνητες πλέον, κάθετες δομές οργάνωσης μέσω μεγάλων κεαφαλαιακών δομών που ελέγχονται από μικρό αριθμό ανθρώπων, πολλές φορές μη-ειδικών στο αντικείμενό τους.
Για τους πολίτες, ένα τέτοιο στρατηγικό σχέδιο θα μπορεί να προσφέρει:
1) Διασφάλιση της εξαιρετικής ποιότητας και ασφάλειας στην παροχή φαρμακοθεραπείας παρά τους κλυδωνισμούς εξαιτίας εκτάκτων καταστάσεων όπως πχ. οικονομικές κρίσεις,
2) Διαφύλαξη της υψηλού επιπέδου προσβασιμότητας στην Επικράτεια, τόσο γεωγραφικής όσο και ωραριακής,
3) Συνεχή και αδιάλειπτη πρόσβαση στις φαρμακευτικές καινοτομίες αιχμής,
4) Προσιτές τιμές αγαθών υγείας, προσιτότερες απ’ ό,τι είναι σε θέση να προσφέρει ο οποιοσδήποτε σήμερα.
Τα Φαρμακεία λοιπόν είναι μία διαχρονική σταθερά στα Συστήματα Υγείας με μοναδική και αναντικατάστατη αποστολή. Και μπορεί να προσφέρει και τεράστια υπεραξία στην Πολιτεία και στους πολίτες τόσο σε οικονομικούς όσο και σε κοινωνικούς όρους.
Αυτή την υπεραξία μπορούν με άνεση να προσφέρουν οι ίδιοι οι φαρμακοποιοί, μέσω των υπαρχουσών δομών τους, και αυτό να δώσει θεαματική ώθηση στη δόμηση μίας σύγχρονης και πολιτισμένης κοινωνίας, δυναμικής από τη μία πλευρά και ευαίσθητης και προστατευτικής από την άλλη στις ανάγκες και στις προσδοκίες τόσο των ίδιων των φαρμακοποιών όσο και των πολιτών της Ελλάδας.
Δαγρές Γιάννης – Φαρμακοποιός
Μέλος Διοίκησης
Φαρμακευτικού Συλλόγου Αττικής
Φ.Σ.Α. – Ν.Π.Δ.Δ.
